■ چرا پروژه بزرگراه نواب در تهران تجربه ای نا موفق بود؟ بخش شهرسازی

چرا پروژه بزرگراه نواب در تهران تجربه ای نا موفق بود؟

پروژه نواب را می توان بزرگترین پروژه نوسازی شهر تهران و کشور دانست. این پروژه همانند بسیاری از پروژه های نوسازی شهری، به شدت پدیده جابجایی جمعیت و معضلات
ناشی از آن را به دنبال داشته است


قبل از نوسازی، خیابان نواب خیابان شمالی- جنوبی در تهران مرکزی بود که نقشی حیاتی و مهم در اتصال برخی مناطق و محلات تهران طی ۷۰ سال گذشته داشته است. ساختمان های این محدوده اغلب یک یا دو طبقه بوده و قدمتی ۵۰ تا ۶۰ سال داشتند. این محدوده شامل چند محله شناخته شده با هویتی قوی و روابط و پیوندهای اجتماعی، قومی و فرهنگی بود و ساکنان نسبت به ان حس تعلق داشتند. اجرای پروژه نوسازی موجب از هم گسیختن این روابط و از بین رفتن هویت محله ها شده است

فلسفه طراحی بزرگراه نواب به عنوان شریان اصلی که از شمال, بزرگراه چمران را به جنوب تهران متصل می‌کند, از سال ۱۳۴۴ هجری شمسی مطرح گردید. شهرداری تهران در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی پس از تأکید کمیسیون ماده شورای عالی معماری و شهرسازی ایران طراحی و اجرای بزرگراه مذکور را در دستور کار خود قرار داد. بر اساس این طرح و به منظور تأمین هزینه‌های خرید پلاک‌های ثبتی و احداث بزرگراه مقرر گردید, در مجاور توسعه ۴۵ متری بزرگراه و به میزان حداقل ۵/۲۷ متر از طرفین به ساخت و ساز مسکونی اختصاص یابد

اهداف، سیاست ها و رویکرد طراحی
اهداف طرح نواب توسط مشاور پروژه چن ین دسته بندی و اعلام شده است:
برقراری ارتباط سریع شمال و جنوب شهر
تخریب محلات و بافت های کهنه و فرسوده نواب
پیاده کردن ضوابط و استانداردهای شهرسازی
اعمال ضوابط و رهنمودهای ترافیکی به منظور جلوگیری از تقاطع های نامعقول
ایمن سازی مسیر از طریق ایجاد فضای سبز در حرایم بزرگراه
تعیین کاربری های مناسب برای اراضی مناسب حاشیه مسیر
بدون شک بزرگراه نواب حلقه واصل چند بزرگراه اصلى تهران به یکدیگر است، اما با گذشت زمان و بى توجهى به بعضى قوانین و نادیده گرفتن بحث افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش وسایل نقلیه عمومى و گاهى اعمال نظرهاى شخصى و سلیقه اى از طرف شمارى از مسئولان امر مشکلات و معضلاتى براى این بزرگراه و ساکنان آن به وجود آورده است.
یکی از مسائلی که در منطقه نواب وجود دارد، نادیده گرفتن نیازهای اجتماعی و خدماتی در زمان انجام تغییرات در آن است که همین موضوع سبب شده تا برای رهگذران، نواب به عنوان بزرگراهی عبوس و شبیه زندان و برای ساکنان اطراف آن، منطقه ای سرد و بی روح جلوه کند.

ویژگی های مسکن های جدید در پروژه نواب
آپارتمان های بلند مرتبه به جای خانه های قدیمی ۱ و ۲ طبقه
وجود فضاهای بی دفاع و نا امن
عدم وجود فضاهای سبز موردنیاز ساکنان
آلودگی هوا و صوت به علت مجاورت با بزرگراه
تعداد زیاد واحدهای مسکونی در هر بلوک
فقدان مدیریت کارآمد آپارتمان ها
عدم انطباق مسکن های جدید با ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ساکنان اصیل بافت (فشارهای مالی ، مقامات شهری را وادار کرد که تمامی فضاهای فرهنگی، آموزشی و همچنین فضاهای سبز را به دلیل غیر اقتصادی بودن از طرح حذف کنند.)
مسائل و مشکلات اجتماعی ناشی از پروژه نواب
عدم اسکان مجدد ساکنان قدیمی در مسکن های جدید و مهاجرت آن ها به مناطق پایین تر و حاشیه ای شهر به دلیل فقر و درآمد کم آن ها
خریداری بخشی از مسکن های جدید توسط افرادی که احتمال بروز مسائل اخلاقی در نها وجود داشته و آن ها وجود داشته و یا اساساً متمایل به امور خلاف هستند.
عدم تعلق خاطر ساکنان جدید به محیط و عدم توجه آن ها به فضاهای مشترک
وجود فضاهای بی دفاع که مکانی برای تجمع معضلات اجتماعی هستند.
سایر تبعات منفی پروژه نواب
از میان رفتن مراکز خدماتی و تجاری منطقه مجاور نواب قدیم و عدم جایگزینی ان ها
قطع ارتباط بین شرق و غرب نواب
عدم توجه به بافت موجود، تخریب محلات و عدم توجه به کاربری های مورد نیاز ساکنان
تضاد با بافت اطراف به وسیله ابعد درشت دانه بافت جدید و عدم توجه به ساختار محله ای
کمیت و کیفیت نامناسب فضاهای عمومی و صرفاً توجه و تأکید بر شبکه دسترسی سواره
کاهش کیفیت فضاهای عمومی به دلیل حظور عوامل تهدید کننده محیطی (آلودگی صوتی و هوا)
انتخاب محدود فرم و عملکرد از پیش تعیین شده، ثابت و خشک
آشفتگی در نمای ساختمان ها، عدم رعایت تناسبات فضایی و کالبدی.

بنابراین در بررسی این پروژه می توان به نتایج زیر دست یافت

مروری اجمالی بر فرایند تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرای طرح نواب تهران به ویژه با توجه به آنکه به عنوان یک الگوی ظاهراً و در ابتدا موفق مطرح شده حکایت از تلفیق دو تفکر”اقتدارگرایانه” و “سوداگرانه” دارد. این شیوه مداخله که از سوی صاحبان قدرت (سیاسی یا اقتصادی ) با هدف اصلی افزایش بازده اقتصادی مطرح می شود ، به بافت های فرسوده به عنوان زمینه و ابزاری برای کسب سود می نگرد . غالب طرح هایی که بر اساس این تفکر طراحی و اجرا می شوند با مشکلات جدی مواجهند .طرح نواب اگرچه اتصال شمال به جنوب شهر را تسهیل نموده است، شکاف های بسیاری در مقیاس محلی ایجاد کرده است . اخراج ساکنین ا صلی از محل، نارضایتی اهالی اطراف از انقطاع هایی که نه تنها در بافت کالبدی بلکه در ساختار شبکه اجتماعی منطقه اتفاق افتاده است، مشکلات مربوط به ساکنین طرح در ارتباط با عدم تامین خدمات شهری و کاربریهای عمومی در سطح محلی ، قشری شدن ساکنین برج ها و مشکلات مر بوط به تملیک بصورت اجاره و …. و عدم نگهداری ساختمان ها که در مدت کوتاهی آثار فرسودگی در آنها نمایان است از پیامدهای طرح است . اهدافی غلط و ناقص، فرایندی معلول که امکان مشارکت مردم را نادیده می گیرد و در زمینه اجرا مشکلات عدیده ای را ایجاد می کند از قبیل تملیک و تخریب یکباره کل محدوده که سبب افت زندگی اهالی اطراف و ناامنی محیط در بیش از یک دهه بوده است و همچنان نیز ادامه دارد، سبب شده که طرح عملکرد مطلوب خود را نیابد . با این حال مهم ترین دستاورد نامطلوب این طرح، نحوه نگرش آن به شهر، طراحی شهری، و مردم است و نیز معرفی الگویی از معماری و شهرسازی که به گمان دست اندرکاران تهیه و اجرای آن قابل تعمیم در سطح شهر تهران و کشور می باشد . طرح نواب به صورت یک الگوی شهرداری “پیشرفت گرا ” درآمده بی آنکه به اثرات اجتماعی/ فرهنگی و محیطی آن فکر شده باشد.
فرایند طرا حی شهری در پروژه نواب، خطی، دستوری، از بالا به پایین، معمارانه، اقلیدسی، فرمال، سودگرایانه، و تحمیلی بوده

مقایسه ای از نمای جداره بزرگراه نواب با بافت پشت

پس بیاید تلاش کنیم تا این تجربه نا موفق در سایر بافت های فرسوده کشور مان تکرار نشود.

ud.sharnameh.ir