کشف 5 جزیره گرمایی در تهران«میدان هفت‌تیر، میدان انقلاب، میدان شوش، میدان آزادی و اطراف قیطریه، جزایر گرمایی تهران هستند.» این گفته رئیس ستاد محیط‌زیست تهران، ناخودآگاه آدم را یاد دزدان دریایی و جزیره‌های گنج می‌اندازد. این‌بار اما نه دزدی وجود دارد و نه گنجی، تنها چیزی که در جزیره‌های تهران یافت می‌شود؛ گرما، آلودگی هوا و مرگ است.
بعد از طی شدن سرمایی زودرس و بدون برف در تهران، بعید نیست که گرمایی شدید و سوزان داشته باشیم. اما حرف‌های محمدعلی شاعری، رئیس ستاد محیط‌زیست تهران، زنگ خطری را به صدا در آورد که نشان می‌دهد پرترددترین نقاط تهران، گرم‌ترین نقاط تهران است. همان نقاطی که مردم در آنجاها به سر کار، درس و زندگی‌شان می‌روند.
به گفته این مقام مسئول، بعید نیست اگر در این مناطق تلفات انسانی ناشی از گرما هم داشته باشیم.
جزایر گرمایی در تهران «از سال 1303 تا سال گذشته حداقل دمای تهران منفی 15 درجه بوده است که به دنبال تغییرات آب‌وهوایی اکنون به منفی 5 درجه رسیده است و این به معنای افزایش درجه حرارت شهر تهران است که موجب کاهش نزولات شده و دما 2 الی 3 درجه افزایش یافته است.»
اینها صحبت‌های شاعری است، کسی که اولین بار مسئله جزایر گرمایی تهران را مطرح کرده است. اما به گفته او بعضی نقاط در تهران وجود دارند که حتی وضع‌شان بدتر هم می‌شود.
«میدان هفت تیر، انقلاب، شوش، اطراف قیطریه و میدان آزادی، نقاط احتمالی‌ای هستند که درجه حرارت در آنها از نقاط همجوارشان بیشتر می‌شود.»
او دلیل این اتفاق را هم تردد بیش‌از حد خودروها در این مناطق می‌داند: «تراکم منابع متحرک و ثابت شهری در این نقاط بیشتر از جاهای دیگر شهر است. در اثر این تراکم، همچنین استفاده از منابع سوختی فسیلی و در نهایت انتشار وسیع گازهای گلخانه‌ای که مانع از خروج امواج خورشیدی از زمین می‌شوند، افزایش درجه حرارت زمین را به دنبال دارند.»
زیاد بودن خودرو در خیابان دردسر ساز می‌شود «خودروها با ترددشان در خیابان، تولید گرما می‌کنند. وقتی در منطقه‌ای از شهر بیش از حد خودرو تردد می‌کند، گرما در آن منطقه بیشتر می‌شود.»
شاعری معتقد است یکی از جزایر گرمایی در شهرها در اثر پدیده تغییر اقلیم به وجود می‌آید که آنهم به علت مصرف بالای سوخت‌های فسیلی در منابع ثابت و منابع متحرک پرتراکم شهری است.
او ادامه می‌دهد: «وسایل نقلیه مثل موتور با ترددش باعث تولید گرما می‌شود و همین اتفاق تاثیر تصاعدی بر دما دارد و همین‌طور بالطبع روی افزایش بار آلودگی آن مناطق هم اثر می‌گذارد. برای همین در مناطق مرکزی تهران معمولا میزان آلودگی بالاتر است. از طرفی در بعضی مناطق تهران، هم درجه حرارت محیط بیشتر است و هم میزان آلودگی هوا. برای همین است که بعضی نقاط تهران ممکن است به صورت جزایر گرمایی عمل کنند. گزارش‌های ما از سطح تهران این چیزها را تایید می‌کند. به نظر من باید با تجدیدنظر در برنامه‌ریزی‌های گذشته و اصلاح رویه و روش‌های توسعه و به کارگیری مدیریت‌های سازگار با این محیط، از وقوع بیشتر این اتفاق جلوگیری کنیم.»
تهران در طول 90 سال گرم‌تر شده است به گفته شاعری تهران در یک دوره 90 ساله به چنین گرمایی رسیده‌است: «براساس آمارهای هواشناسی در طی این سال‌ها، میزان حداقل دمای تهران و حداکثر دما در تهران بیشتر شده و میزان بارش هم حداقل 10 درصد کاهش داشته. این ها نتیجه تغییر اقلیم و به علت مصرف بی رویه انرژی های فسیلی است. در شهر تهران حدود 100 میلیون لیتر انرژی‌های فسیلی در روز مصرف می‌شود که بخش عمده‌ای از این سوخت‌ها تبدیل به کربن و گازهای آلاینده می‌شود.»
جزیره بازی، فرضیه است اما باوجود همه توضیحاتی که رئیس ستاد محیط‌زیست تهران داده، «حسن اصیلیان»، استاد دانشگاه و معاون انسانی پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور معتقد است تشکیل جزیره گرمایی در تهران در حد یک فرضیه است: «در تهران از نظر جغرافیایی ممکن است دمای شمالی و جنوبی با هم تفاوت‌های کاملا محسوسی داشته باشد. این قضیه به کل طبیعت تهران برمی‌گردد، ما در کل کشور تنوع آب‌وهوایی داریم. در تهران هم همین‌طور است، شاید اختلاف مسافت از اول تهران تا آخر تهران فقط یک ساعت باشد اما اختلاف دمایی زیادی بین نقاط بالایی و پایین تهران وجود دارد اینکه گفته شود جزایر گرمایی در تهران به وجود می‌آید چندان با جو تهران سازگار نیست.»
او درباره تاثیر آلودگی هوا در گرم‌تر شدن تهران در فصل گرما نیز می‌گوید: «اینکه بگوییم آلودگی هوا باعث گرم تر شدن هوای زمین می‌شود، درست است اما اینکه همین آلودگی بخواهد فقط منطقه‌ای را گرم‌تر کند، درست نیست. آلودگی هوا در طول سال وجود دارد ولی در ماه‌ها و فصل‌های گرم سال قضیه طور دیگری است. هوای گرم به دلیل سبک‌تر بودن و کاهش دانسیته (جرم مخصوص) به سمت ارتفاعات بالاتر می‌رود. آلودگی هوا هم بر هوای گرم سوار می‌شود و به همراه آن، به سمت ارتفاعات بالاتر می‌رود. در این ارتفاعات، باد وجود دارد که آلودگی را با خود به نقاط مختلف جابه‌جا می‌کند. پس نمی‌توانیم بگوییم صرفا آلودگی هوا باعث گرم‌تر شدن هوا در بعضی نقاط آنهم در فصول گرم سال می‌شود.»
او معتقد است گازهای موجود در هوای آلوده شهر تهران با گازهای گلخانه‌ای تفاوت‌های اساسی دارد که باعث می‌شود نتوانیم این آلودگی را به صورت یک لایه در نظر بگیریم: «آلودگی هوا مثل گازهای گلخانه‌ای نیستند که در جو استقرار پیدا کنند و باعث گرم‌تر شدن هوا شوند. گازهای گلخانه‌ای مانع تبادل انرژی و دمایی بین جو زمین و ارتفاعات بالاتر می‌شوند. این قضیه فقط درباره گازهای گلخانه‌ای صادق است نه درباره تمام گازهای دیگر. ما اگر CO2 یا فریون‌ها را به مقدار زیادی در هوای‌مان داشته باشیم، باز هم نمی‌توانیم بگوییم مثل گازهای گلخانه‌ای عمل می‌کنند. ضمن اینکه در تهران، گازهای شاخص‌تر مثل CO به مقدار زیاد داریم. این گاز سبک است و طبیعتش از طبیعت گازها پیروی می‌کند. یعنی به این شکل که با گرم‌تر شدن هوا، سبک‌تر می‌شود و به ارتفاعات بالاتر می‌رود. برای همین است که آلودگی را در فصول گرم سال چندان احساس نمی‌کنیم.»
ارتفاع بیشتر، گرمای کمتر «در مناطق پست‌تر جریان هوای کمتری وجود دارد که باعث گرم‌تر شدن هوا می‌شود. در جنوب تهران هرچه به سمت میدان خراسان و از آنجا به سمت شورآباد و مناطق دیگر می‌رویم اختلاف دما کاملا محسوس است.»
اصیلیان می‌گوید: «مناطق جنوبی تهران از نظر ارتفاع پایین‌تر هستند.» او معتقد است گرم شدن کره زمین جنبه عمومی دارد و تنها مختص به ایران نیست: «به دلیل تغییراتی که در جو زمین به وجود آمده باعث گرم‌تر شدن کل زمین و کاهش میزان بارندگی شده،»
تهرانی‌ها دمای 45 درجه را هم تحمل کرده‌اند این استاد محیط زیست انسانی می‌گوید اگر هوا گرم شود به طوری که دیگر در حد توانایی انسان نباشد شاید بتواند تلفاتی به همراه داشته باشد: «گرم شدن هوا اگر زیاد باشد باید دید با چه قومیتی روبه‌رو هستیم. بعضی از مردم از نظر ژنتیکی به افزایش حساس نیستند و می‌توانند دمای بالاتر را تحمل کنند. اما بعضی دیگر با تفاوت کم دمایی هم آزار می‌بینند. گاهی هم می‌شنویم که بر اثر گرما، تلفات هم داشته‌ایم. مردم ایران توان تحمل گرما تا 45 درجه را دارند. بعضی مناطق جنوب در حد 50 درجه را هم تحمل کرده‌اند. اما اگر بیشتر از این شود، شاید با تلفات انسانی هم مواجه شویم.»
در گرما، دوغ و نمک زیاد بخورید این استاد دانشگاه، توصیه‌هایی هم برای دوره‌های گرم دارد: «مردم باید به اعلاماتی که از طرف سازمان هواشناسی می‌شود، توجه کنند. مثل بحث آلودگی هوا که وقتی آلودگی به یک حدی می‌رسد مردم تردد در شهر را کمتر می‌کنند. در فصل گرما برای اینکه به یک سری بیماری‌ها دچار نشوند باید از وسایل خنک‌کننده استفاده کنند و الکترولیت‌های غذایی را بیشتر مصرف کنند، مثل دوغ و نمک. سدیم و پتاسیم بر اثر تعریق از بین می‌رود و باید در وعده‌های غذایی گنجانده شوند تا کمتر آسیب ببینند.»
با تمام این حرف‌ها به نظر می‌رسد، تهران واردبحران جدید زیست‌محیطی شده که این‌بار بیش از بحران‌های دیگر با سلامت و جان شهروندان سر و کار دارد و باید برای آن اندیشه‌ای شود.
منبع: روزنامه قانون
